उपत्यकाका १२ प्रमुख तीर्थस्थलहरू

नेपालमण्डल - उपत्यकाका 

१२ प्रमुख तीर्थस्थलहरू 

समुद्री किनार, पवित्र नदी जस्ता पानीका स्रोतनजिक व्यवस्थित मानवीय बसोवास भएको सबैलार्इ ज्ञात छ । विश्वभर नै यसरी स्वच्छ र पवित्र नदी वा समुद्रकै नजिक शहरहरू भएका उदाहरणहरू प्रशस्तै छन्, चाहे त्यो काठमाडैाँ नै होस् वा गङ्गा नदी नजिक बनारस (भारत) र युरोपमा समेत थेम्स् नदी नजिक लण्डन (संयुक्त अधिराज्य)। नदी सभ्यता प्राचीन शहरहरूमा अद्यापि विद्यमान नै पाइन्छ । पानीको मानवीय आवश्यकतासँग यो नदी सभ्यता गाँसिएको प्रष्टै छ ।

हिन्दु परम्परामा ठूलाठूला नदीहरूको सङ्गमलार्इ थप महत्त्वका साथ हेरिन्छ । नदीका तटहरू त पवित्र भए नै, त्यसमा पनि अझ दोभान वा त्रिवेणीहरूको पनि विशेष धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व रहेको छ । यी दोभान वा त्रिवेणीहरूलार्इ प्रमुख तीर्थस्थल मानी श्राद्धादि कर्म गर्ने र विशेष अवसरहरूमा मेला नै भर्न जाने चलन समेत रहेको छ ।

काठमाडैाँको नदी संस्कृतिसँगै जोडिएको एक महत्त्वपूर्ण पक्ष नागपूजन पनि हो । नागहरूलार्इ पूजा गर्ने चलन हिन्दु परम्परा लगायत विविध अन्य लोक परम्परामा पनि पाइन्छ । काठमाडैाँ उपत्यका तलाउ हुँदै यहाँ विचरण गर्ने कर्कोटक आदि नागहरूका कथाहरू पनि अद्यापि सुन्न पाइन्छ ।

यस पोष्टमा काठमाडैाँ उपत्यकाका केही प्रमुख तीर्थहरूको नाम तथा प्रत्येक तीर्थसँग जोडिएका विविध नागराजाहरूको नाम सङ्कलित गरिएको छ ।

उपत्यकाका प्रमुख तीर्थ 

तथा नागराजाहरू

क्र.सं.	नागराजाको नाम	तीर्थको नाम	तीर्थस्थल रहेको ठाउँ
१	तक्षक नाग	पुण्य तीर्थ	गोकर्ण
२	सोक्षिकी नाग	शान्त तीर्थ	गुह्येश्वरी
३	शङ्खपाल नाग	शङ्खर तीर्थ	शङ्खमूल
४	स्वरूप नाग	राज तीर्थ	कालोपुल / सानेपा
५	कुलिक नाग	मनोरथ तीर्थ	टोखादुवा
६	अपलाल नाग	निर्मल तीर्थ	भद्रमती (भचाखुसी)
७	नन्दउपनन्द नाग	लखु / विधान तीर्थ	कङ्केश्वरी / कङ्ग अजिमा
८	बासुकी नाग	ज्ञान तीर्थ	कह्रँ खुसी (बुङ्गमती)
९	वरुण नाग	चिन्तामणि तीर्थ	टेकु दोभान
१०	पद्मधवल नाग	प्रमोद तीर्थ	दानगा
११	महापद्मधवल नाग	सुलक्षण तीर्थ	भाजँ गाँ (कीर्तिपुर)
१२	कान्ति नाग	जय तीर्थ	नख्खु

सूची :

1. पुण्य तीर्थ, गोकर्ण

2. शान्त तीर्थ, गुह्येश्वरी

3. शङ्खर तीर्थ, शङ्खमूल

4. राज तीर्थ, कालोपुल / सानेपा5. मनोरथ तीर्थ, टोखादुवा

6. निर्मल तीर्थ, भद्रमती (भचाखुसी)

7. लखु / विधान तीर्थ, कङ्केश्वरी / कङ्ग अजिमा

8. ज्ञान तीर्थ, कह्रँ खुसी (बुङ्गमती)

9. चिन्तामणि तीर्थ, टेकु दोभान

10. प्रमोद तीर्थ, दानगा

11. सुलक्षण तीर्थ, भाजँ गाँ (कीर्तिपुर)

12. जय तीर्थ, नख्खु